Περιβάλλον, Τοπίο και Σχεδιασμός

Το μάθημα επικεντρώνει το ενδιαφέρον του σε ζητήματα ανάγνωσης, κατανόησης και σχεδιασμού του περιβάλλοντος και του τοπίου, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση κυρίως σε θέματα που αφορούν τη διαχείριση του περιβάλλοντος και του τοπίου με τη σύγχρονη εφαρμογή ευφυών συστημάτων διαχείρισης, μέσα από ένα πλήθος πτυχών που μπορεί κανείς να αναγνωρίσει στον αστικό και περιαστικό χώρο. Ειδικότερα, εξετάζει σχέσεις του φυσικού τοπίου με την αστική ανάπτυξη, διερευνώντας δυνατότητες προστασίας και διατήρησης στοιχείων της φύσης μέσα στον πολεοδομικό ιστό, μεθόδους ανάλυσης και κατανόησης του περιβάλλοντος και του τοπίου και των πολυπαραμετρικών σχέσεων που τα διέπουν, εργαλεία νέας τεχνολογίας και μεθοδολογίες διαχείρισής τους, διαδικασίες σχεδιασμού του αστικού και περιαστικού χώρου, υπό το πρίσμα ευρύτερων κοινωνικοοικονομικών, λειτουργικών και μορφολογικών συσχετίσεων, όπως επίσης και ενδιαφέρουσες εφαρμογές από τον ελληνικό, ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο.

Σε αυτό το πλαίσιο, το μάθημα στρέφει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον του προς την έννοια του αστικού «τοπίου» μιας και αυτό αποτελεί κομβικής σημασίας ζήτημα για ένα πλήθος επιστημόνων και ένα μεγάλο εύρος επιστημών:

› τους αρχιτέκτονες τοπίου, οι οποίοι εύλογα θεωρούν πως ο σχεδιασμός και η διαμόρφωσή του «τοπίου» στον αστικό χώρο, αυτούς κύρια αφορά,

› τους αρχιτέκτονες, αφού τα κτήριά τους εντάσσονται πάντα σε ένα προϋπάρχον «τοπίο», αστικό ή εξωαστικό, μεταλλάσσοντάς το και προτείνοντας νέες δομές και χρήσεις του. Κυρίως όμως γιατί η συνθετική αυτή διαδικασία συνεισέφερει στη διαμόρφωση μιας «αρχιτεκτονική» του τοπίου. Άλλωστε η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιδεικνύει μια ιδιαίτερη «τοπιοφιλική» διάθεση, αποδίδοντας στα κτήριά της μορφή ανάλογη με αυτήν του φυσικού τοπιακού εδάφους, καλύπτοντας τις επιφάνειές τους με στοιχεία φύτευσης και αποκαλώντας τα, αντί για «κτήρια», «διαμορφώσεις τοπίου».

› τους πολεοδόμους, ερευνητές και σχεδιαστές του αστικού χώρου. Όχι μόνο γιατί οι πόλεις αποτελούσαν πάντα το κατ’ εξοχήν «τοπίο» του πολιτισμού, αλλά γιατί πολύ ειδικότερα, σήμερα, οι σύγχρονες απαιτήσεις βιωσιμότητας προωθούν την ενεργή θετική συσχέτιση της πόλης με τα φυσικά στοιχεία, την «τοπιακή», με άλλα λόγια, πολεοδομία. Ακόμη εντονότερα, χρησιμοποιώντας τον παραμετρικό σχεδιασμό, η πολεοδομία και ο αστικός σχεδιασμός επιχειρούν να αποδώσουν στις αστικές κατασκευές, μορφές συναφείς με αυτές του φυσικού τοπίου.

› τις επιστήμες του περιβάλλοντος, αφού είναι πλέον φανερό πως δε μπορούμε να μιλάμε για περιβαλλοντικές σχέσεις περιορισμένες σε φυσικά μόνο στοιχεία, αλλά υπάρχει ανάγκη να ασχοληθούμε με πολύ ευρύτερα και σύμπλοκα αστικά / κοινωνικά οικοσυστήματα, εντέλει δηλαδή για «πολιτισμικά τοπία».

› τις εφαρμογές νέων τεχνολογιών που μεταβάλλουν τις κοινωνικές σχέσεις και επηρεάζουν τη διαχείριση του δημόσιου χώρου της πόλης με σημαντικές επιπτώσεις και στα θέματα περιβάλλοντος,

› τη φιλοσοφία, αφού αναγνωρίζει τη σημασία των τοπιακών αναφορών για τη συγκρότηση της νεότερης δυτικής σκέψης, για την απόδοση των σχέσεων των κοινωνιών με το αντιθετικό και συμπληρωματικό τους φυσικό υπόβαθρο, για την προβολή και αυτών ακόμη των πολιτικών τους απόψεων. Για τη συγκρότηση με άλλα λόγια μιας «περιβαλλοντικής ηθικής» και ακόμη ευρύτερα μιας «ηθικής» τοπιακής.

› τις καλές τέχνες, σε όλες τις εκδοχές τους, με εντονότερη ίσως την εκδοχή της ειδικότερης εκείνης τέχνης τοπίου που αποκαλούμε «Land Art». Επομένως και την ιστορία της τέχνης που αποδεικνύει πως σήμερα, όπως και στο παρελθόν η ερμηνεία και παράσταση του τοπίου αποτελούν ένα από τα κεντρικότερα θέματα της έκφρασης του δυτικού πολιτισμού.

Το ενδιαφέρον για το «τοπίο» περιγράφει επομένως μια περιοχή κεντρική για τον σύγχρονο πολιτισμό και, ακόμη χαρακτηριστικότερα, μια «επιστημικά» κεντρική περιοχή. Όχι μόνο «επιστημολογικά» κεντρική, σημαντική για τις συγκροτημένες επιστήμες, αλλά «επιστημικά» κεντρική, σημαντική δηλαδή για όλο το εύρος των επιστημονικών προσεγγίσεων αλλά και των προεπιστημονικών διαθέσεων, των ιδεολογημάτων ή των οραμάτων, του ευρύτερου «πνεύματος εποχής» το οποίο επιτρέπει στη γνώση να αναδυθεί.

Το μάθημα θίγει μεταξύ άλλων και τις παρακάτω θεματικές / γνωστικές ενότητες:

› Εννοιολογικό υπόβαθρο του περιβάλλοντος και του τοπίου.

› Κυρίαρχα περιβαλλοντικά προβλήματα και προβλήματα διαχείρισης περιβάλλοντος και τοπίου στον αστικό χώρο. Κατηγορίες, ερωτήματα, κριτήρια. Επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.

› Προσεγγίσεις του σχεδιασμού για την προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος και του τοπίου. Στόχοι, μεθοδολογίες και εργαλεία σχεδιασμού. Εφαρμογές νέων τεχνολογιών και καινοτομιών.

› Πολιτικές και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και λοιπών διεθνών φορέων για το αστικό περιβάλλον και το τοπίο.

› Ελληνική ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία.

Το μάθημα έχει σεμιναριακό χαρακτήρα και οργανώνεται γύρω από δύο βασικούς άξονες.

Ο πρώτος αφορά μια σειρά παρουσιάσεων, από μέρους των διδασκόντων, που έχουν σκοπό να προσεγγίσουν και να αναλύσουν, μέσα από παραδείγματα, συγκεκριμένες έννοιες, θεσμούς, διαδικασίες, προβλήματα, πολιτικές κλπ. για κάθε μια από τις παραπάνω ενότητες του μαθήματος, αλλά και να προσφέρουν εναύσματα προς τους συμμετέχοντες σπουδαστές, για προβληματισμό, έρευνα και συζήτηση.

Ο δεύτερος άξονας έχει ως επίκεντρο τους ίδιους τους συμμετέχοντες σπουδαστές, οι οποίοι, αντλώντας ερεθίσματα από τις παραπάνω παρουσιάσεις, αλλά και με βάση προσωπικούς τους προβληματισμούς, απόψεις και θέσεις τους, θα έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν θεωρητικά ή/και πρακτικά ζητήματα / πτυχές του περιβάλλοντος και του τοπίου, με αφετηρία την κεντρική Αθήνα, η οποία και θα χρησιμοποιηθεί ως μελέτη περίπτωσης για τις ανάγκες του μαθήματος. Οι διερευνήσεις αυτές θα παρουσιάζονται και θα συζητούνται κατά τη διάρκεια των μαθημάτων και σταδιακά θα τροφοδοτούν μια μικρής έκτασης γραπτή ή/και σχεδιαστική / συνθετική εργασία τους, η οποία αποτελεί και το τελικό παραδοτέο για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος.