Γαλλικός Φιλελληνισμός και Ελληνική Επανάσταση

Με αφορμή την επέτειο των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο:

Zoé Chr. EXARCHOU, Relations diplomatiques entre la Grèce et la France (Depuis le Traité de San Stefano jusqu’au début du XXe siècle) [en grec] Université Nationale et Capodistrienne d'Athènes, Faculté des Lettres, Bibliothèque "Sophie N. Saripolou", Athènes, ΜΙΕΤ, 2016, p. 23 et suivantes.

Ο Γαλλικός Φιλελληνισμός και η Ελληνική Επανάσταση

Είναι γνωστό ότι με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ η ευρωπαϊκή διπλωματία κατέληγε σε σκληρές αποφάσεις για την τύχη των Ελλήνων, το δημόσιο αίσθημα, σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, τασσόταν υπέρ του ελληνικού Αγώνα[1]. Ήταν η πρώτη εκδήλωση του Φιλελληνισμού, του σημαντικού αυτού φαινομένου στη ζωή της Ευρώπης των αρχών του ΙΘ΄ αιώνα, το οποίο στη συνέχεια επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο[2]. Έτσι, κρίθηκε από την αρχή ότι η Ελληνική Επανάσταση έπρεπε να επικοινωνήσει με τον ευρωπαϊκό κόσμο, όπου τα ρεύματα των υψηλών ιδεών -κυρίως της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου- είχαν επιφέρει σχετική ενότητα αντιλήψεων, μεταξύ των κοινωνιών της Γηραιάς Ηπείρου[3].

Το φιλελληνικό κίνημα αναπτύχθηκε και -ώς ένα βαθμό- συνετέλεσε στη μεταστροφή της επίσημης γαλλικής διπλωματίας υπέρ του Ελληνικού ζητήματος[4]. Η έμπρακτη συμπαράσταση των διαφόρων χωρών στον απελευθερωτικό Αγώνα τον Ελλήνων εκδηλώθηκε, κυρίως, σε οικονομικό, καθώς και σε στρατιωτικό επίπεδο[5]. Το κίνημα του Φιλελληνισμού αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στη Γαλλία, όπου -με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης- άρχισαν να συγκροτούνται φιλελληνικές επιτροπές, οι οποίες αρχικά κινήθηκαν σε πλαίσια ανθρωπιστικά, ενώ στη συνέχεια, όταν μεταστράφηκε και η επίσημη γαλλική πολιτική υπό την πίεση της κοινής γνώμης, ενίσχυσαν έμπρακτα τον Αγώνα[6]. Υπενθυμίζεται ότι το 1821 ιδρύθηκε η Εταιρεία της Χριστιανικής Ηθικής, ενώ το 1823 συστάθηκε η Επιτροπή των Ελλήνων, της οποίας μέλη υπήρξαν -μεταξύ άλλων- και διακεκριμένοι πολίτες της γαλλικής κοινωνίας, όπως: ο δούκας Franςois de la Rochefoucauld, o ιστορικός και πολιτικός François Guizot, ο στρατηγός H. Sébastiani, o συγγραφέας Benjamin Constant, ο οποίος και συνέταξε τη γνωστή Έκκλησιν προς τα Χριστιανικά Έθνη[7]. Αργότερα, συγκροτήθηκαν νέα κομιτάτα, από τα οποία ξεχωρίζει η Φιλανθρωπική Εταιρεία προς βοήθειαν των Ελλήνων, στο Παρίσι, με κεντρική επιτροπή την Comité Philhellénique. Η τελευταία ασχολήθηκε, κυρίως, με την οργάνωση και την αποστολή εθελοντικών στρατιωτικών σωμάτων. Στη Φιλελληνική Επιτροπή του Παρισιού συμμετείχαν εξέχουσες προσωπικότητες της πολιτικής, πνευματικής, καθώς και κοινωνικής ζωής, όπως: o συγγραφέας και πολιτικός Franςois Chateaubriand, ο πανεπιστημιακός και πολιτικός Abel-Franςois Villemain, ο γνωστός τραπεζίτης, πολιτικός και μετέπειτα πρωθυπουργός Casimir Périer, ο εκδότης Firmin Didot.

Το παράδειγμα του Παρισιού ακολούθησαν και άλλες μεγάλες πόλεις της Γαλλίας, όπως η Μασσαλία, το Στρασβούργο, η Λυών, η Τουλούζη, οι οποίες και υποστήριξαν την ελληνική υπόθεση[8]. Έτσι, συνέβαλαν στη διεύρυνση και ενίσχυση του Φιλελληνισμού. Ειδικά, το φιλελληνικό ενδιαφέρον των Γάλλων εκδηλώθηκε έμπρακτα, κυρίως, μέσω: α΄) του Τύπου, προκειμένου να επηρεαστεί η κοινή γνώμη υπέρ του Ελληνικού Αγώνα· β΄) της οικονομικής ενίσχυσης των συσταθεισών φιλελληνικών επιτροπών σε διάφορες πόλεις[9]· γ΄) των λογοτεχνικών και περιηγητικών κειμένων, καθώς και των καλλιτεχνικών και θεατρικών έργων[10]· δ΄) των εθελοντών στρατιωτών, οι οποίοι έσπευσαν να συμμετάσχουν στο μεγάλο Αγώνα των Ελλήνων, για την ανάκτηση της ελευθερίας τους.

Ανάμεσα στους πρωτεργάτες του φιλελληνικού κινήματος, ξεχωριστή θέση κατέχει οπωσδήποτε ο προαναφερθείς, συγγραφέας και πολιτικός, Φραγκίσκος Σατωβριάνδος (Franςois - Réné de Chateaubriand), ο οποίος -ήδη από το 1806- στο γνωστό Οδοιπορικό του είχε αναφερθεί στα δεινά των Ελλήνων[11]. Ο ίδιος μάλιστα υπήρξε και ο συντάκτης του Υπομνήματος για την Ελλάδα (Νote sur la Grèce), το 1825, το οποίο συνέβαλε τα μέγιστα στη μεταβολή της πολιτικής και άλλων κρατών της Ευρώπης έναντι του Ελληνικού ζητήματος[12]. Πρόκειται για κείμενο κυρίως διπλωματικό, στο οποίο ο συγγραφέας υπερασπίζεται τα δίκαια των Ελλήνων, ευχαριστεί όσους συνέδραμαν το έργο της Φιλελληνικής Εταιρείας (ιδιαίτερα τη γαλλική νεολαία) και συμπεραίνει ότι: "Οποιαιδήποτε είναι αι αποφάσεις της πολιτικής, η υπόθεσις των Ελλήνων έχει καταστή η λαϊκή υπόθεσις[13]".

Οι περισσότεροι από τους φιλέλληνες, οι οποίοι έφθασαν στην Ελλάδα ήταν γάλλοι, γερμανοί, ιταλοί, καθώς και πολωνοί αξιωματικοί[14]. Όλοι προσφέρθηκαν να συμμετάσχουν στον Αγώνα των Ελλήνων εθελοντικά. Επίσης, η κρίση, στην οποία είχε περιέλθει ο γαλλικός στρατός, ιδιαίτερα μετά την ήττα του Μεγάλου Ναπολέοντα το 1815 ευνόησε -μεταξύ άλλων- την αθρόα έλευση στον ελληνικό χώρο διαπρεπών γάλλων στρατιωτικών. Τέλος, εξετάζοντας τους καταλόγους με τους γάλλους φιλέλληνες γίνεται αντιληπτό ότι το Τάγμα των Φιλελλήνων απαρτιζόταν, κυρίως, από επαγγελματίες αξιωματικούς, οι οποίοι έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες από το 1822 και μετά[15].

__________________________

[1]. Η βιβλιογραφία, η σχετική με τον Φιλελληνισμό, είναι εκτενής. Ενδεικ. βλ. Loukia Droulia, Philhellénisme: Ouvrages inspirés par la guerre de l’ Indépendance Grecque, 1821-1833. Répertoire bibliographique, Athènes, Centre de Recherches Néo-helléniques de la Fondation Nationale de la Recherche Scientifique, 1974. Πρβλ. Δημ. Παντελοδήμος, «Ο Ευρωπαϊκός Φιλελληνισμός από το Διαφωτισμό ώς τον Αγώνα της Παλιγγενεσίας», Επίσημοι λόγοι του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. 32, Αθήνα 2001, σ. 613 κ. εξ. Πρβλ. του ιδίου, «Une source du Philhellénisme franςais», Παρουσία, Ε.Δ.Π. Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Β΄, Αθήνα 1984, σσ. 223-234.

[2]. Το φιλελληνικό κίνημα είχε απήχηση στην Κίνα, ακόμη και στη Καλκούτα των Ινδιών. Βλ. Σπ. Δ. Λουκάτος, Έλληνες και Φιλέλληνες των Ινδιών κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν. Αι Ελληνικαί Παροικίαι της Καλκούττας και της Δάκκας. Η Φιλελληνική Εταιρεία της Καλκούττας, Αθήναι, εκδ. Π. Καραχάλιου, 1965, σσ. 5-88.

[3]. Για την επίδραση του Φιλελληνισμού στο έργο του Κωστή Παλαμά, βλ. Δημ. Παντελοδήμος, «Ο Κωστής Παλαμάς και οι Φιλέλληνες», Ανάτυπο από τα Πρακτικά του Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου υπό τον τίτλο: Κωστής Παλαμάς. Εξήντα χρόνια από το θάνατό του (1943-2003). Γραμματολογικά-Εκδοτικά-Κριτικά-Ερμηνευτικά Ζητήματα, τ. Α΄, Αθήνα 2006, σσ. 379-388.

[4]. Για τον φιλελληνισμό και την ευρωπαϊκή διπλωματία, βλ. Σπύρος Λ. Μπρέκης, Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος (19ος αιώνας), Αθήνα 20045, σσ. 56-69.

[5]. Βλ. von Wilhelm Barth – Max Kehrig-Korn, Von der Mitte des 18. Jahrhunderts dis zur Ermordung Kapodistrias am 9. Oktober 1831, Muenchen, Max Hueber Verlag, 1960, σσ. 20-29. Πρβλ. Δημ. Παντελοδήμος, «Δύο υπερασπισταί της Ελλάδος», Ηπειρωτική Εστία, Μηνιαία Επιθεώρησις εν Ιωαννίνοις, έτος ΙΗ΄, τεύχ. 207-208 (Ιούλιος-Αύγουστος 1969) σ. 294 κ. εξ.

[6]. Βλ. Ιωάννης Δ. Δημάκης / Jean Dimakis, Φιλελληνικά. Μελέτες για το Φιλελληνισμό κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 / Philhelléniques. Études sur le Philhellénisme pendant l’insurrection grecque de 1821, Αθήνα / Athènes, Καρδαμίτσα / Kardamitsa, 1992, σσ. 29-126. Επίσης, του ιδίου, «Το πρόβλημα των ειδήσεων περί της Ελληνικής Επαναστάσεως εις τον Γαλλικόν Τύπον», ανάτυπο από το περ. Ελληνικά, τ. 19ος, σσ. 54-91.

[7]. Βλ. Δημ. Παντελοδήμος, «Ο Φιλελληνισμός του Βίκτωρος Ουγκώ κατά τον Αγώνα του 1821», Ηπειρωτική Εστία, Μηνιαία Επιθεώρησις εν Ιωαννίνοις, έτος ΙΘ΄, τεύχ. 217-218 (Μάιος - Ιούνιος 1970) σσ. 258-266. Πρβλ. Ελισάβετ Παπαγεωργίου-Προβατά, Ο Φιλελληνισμός της Τουλούζης (1821-1827). Η συμβολή του Τύπου, [διδ. διατριβή], Collection de l’ Institut Français d’ Athènes, Αθήναι 1978, σσ. 11-20.

[8]. Βλ. Pierre Echinard, Grecs et Philhellènes à Marseille, de la Révolution française à l’Indépendance de la Grèce, préface de Pierre Guiral, Marseille, Institut Historique de Provence - Centre National de la Recherche Scientifique [1973], σσ. 1-331· Κων. Σβολόπουλος, «Ο Γαλλικός Φιλελληνισμός κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν. Η πόλις του Στρασβούργου και αι επαρχίαι του Ρήνου», Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Ε΄ (1974-1975), σσ. 299-332· Δημ. Παντελοδήμος, Ο Φιλελληνισμός εις την Lyon κατά την Επανάστασιν του 1821, όπ. π., σσ. 19-151· Ελισάβετ Παπαγεωργίου-Προβατά, Ο Φιλελληνισμός της Τουλούζης (1821-1827). Η συμβολή του Τύπου, όπ. π., σσ. 21-118.

[9]. Για την υλική και στρατιωτική ενίσχυση της Ελληνικής Επανάστασης, βλ. Δημ. Παντελοδήμος, Ο Φιλελληνισμός εις την Lyon κατά την Επανάστασιν του 1821, όπ. π., σσ. 19-41, καθώς και Δέσπ. Θεμελή-Κατηφόρη, Το Γαλλικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα στην περίοδο του Καποδίστρια 1828-1831, Αθήνα, Επικαιρότητα, 1985, σ. 45 κ. εξ.

[10]. Περισ. βλ. Fr. Tabaki-Iona, Poésie philhellénique et périodiques de la Restauration, Société des Archives Helléniques, Littéraires et Historiques, Athènes 1993, σ. 9 κ. εξ., καθώς και Chants de liberté en 1848, Paris, L’Harmattan, 2001, σ. 201 κ. εξ.

[11]. Βλ. Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, «Ο Γαλλικός Φιλελληνισμός και ο Σατωμπριάν», Νέα Εστία [Αφιέρωμα] Franςois- Réné de Chateaubriand 1768-1968, έτος ΜΒ΄ [42] - 1968, τεύχ. 995, Αθήναι, Χριστούγεννα 1968, σσ. 218-235. Υπενθυμίζεται ότι το Οδοιπορικό δημοσιεύθηκε με τον τίτλο: Itinéraire de Paris à Jérusalem et de Jérusalem à Paris, Παρίσιοι, Le Normant, 1811.

[12]. Συγκεκριμένα, ο Σατωβριάνδος γράφει: "La Grèce sort héroïquement de ses cendres: pour assurer son triomphe, elle n’a besoin que d’un regard de bienveillance des princes chrétiens. On n’accusera plus son courage, comme on se plait encore à calomnier sa bonne foi. Qu’on lise dans le récit de quelques soldats français qui se connaissent en valeur, qu’on lise le récit de ces combats dans lesquels ils ont eux-mêmes versé leur sang, et l’on reconnaîtra que les hommes qui habitent la Grèce sont dignes de fouler cette terre illustre. Les Canaris, les Miaoulis, auraient été reconnus pour véritables Grecs à Mycale et à Salamine". Βλ. Général Dem. T. Noti Botzaris, Président de la Société Historique et Ethnologique de Grèce, Chateaubriand et la Grèce / Στρατηγός Δημ. Τ. Νότης Μπότσαρης, Πρόεδρος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, Ο Σατωβριάνδος και η Ελλάς, Δ΄ Σειρά εκδόσεων Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, αρ. 1, Αθήναι / Athènes 1968, σ. 41. Περισ. για το πρωτότυπο κείμενο του Υπομνήματος, καθώς και τη μετάφρασή του στην ελληνική, η οποία εκδόθηκε στη Γαλλία από το γνωστό τυπογραφείο Firmin Didot το έτος 1825, βλ. στο ίδιο, σσ. 1-76.

[13]. Αναλυτικότερα, βλ. Δημ. Παντελοδήμος, «Τα φιλελληνικά κείμενα του Σατωβριάνδου», Ηπειρωτική Εστία, Μηνιαία Επιθεώρησις εν Ιωαννίνοις, έτος ΙΗ΄, τεύχ. 201-202 (Ιανουάριος - Φεβρουάριος 1969) σσ. 29-37.

[14]. Βλ. Μπάμπης Άννινος, Οι Φιλέλληνες του 1821, Αθήναι, εκδ. Γαλαξία, 1971, σ. 20 κ. εξ. Χρ. Γ. Ευαγγελάτος, Οι Φιλέλληνες, Αθήνα, Άγγ. Αθ. Κλεισιούνης, 1938, σσ. 1-76. Εugène Dallegio, Les Philhellènes et la guerre de l’Indépendance, Lettres inédites de J. Orlando et A. Louriotis, Collection de l’Institut Français d’Athènes, 19, Athènes 1949, σσ. 7-39 και 129-153. Regine Quack-Eustathiades, Der deutsche Philhellenismus während des griechischen Freiheitskampfes 1821-1827, Südosteuropäische Arbeiten, 79, München, R. Oldenbourg Verlag, 1984, σσ. 55-89 και 125-139. Gilles Pécout, «Philhellenism in Italy: political friendship and the Italian volunteers in the Mediterranean in the nineteenth century», Journal of Modern Italian Studies 9 (4) 2004, σσ. 405-427, όπου και σχετική βιβλιογραφία.

[15]. Βλ. von Wilhelm Barth – Max Kehrig-Korn, Die Philhellenzeit, όπ. π., σσ. 63-263. M. Averoff, «Les Phlilhellènes», Bulletin de l’Association Guillaume Budé (Revue de Culture Générale), quatrième série, No 3 (Octobre 1967), Liste des Philhellènes Franςais, σσ. 329-332, καθώς και Μπάμπης Άννινος, Οι Φιλέλληνες του 1821, όπ. π., σσ. 123-139.